Cieszynianka wiosenna – „A to taka wielka poziomka!”. W taki sposób roślina ta została opisana przez pewnego miłośnika przyrody w jednym z podlubelskich lasów. Stanowisko cieszynianki wiosennej w „Lesie Królewskim” jest położonym najbliżej Lublina miejscem występowania tego gatunku. Posiada ono status pomnika przyrody i jest zlokalizowane na południowym stoku niewielkiego wąwozu, którego dnem płynie strumień. Mimo, że cieszynianka wiosenna nie ma zbyt efektownego wyglądu, to jednak z uwagi na swą rzadkość i oryginalność w pełni zasługuje na miano „herbu” Krzczonowskiego Parku Krajobrazowego.
 |
 |
| (a) | (b) |
Rys. 1. Stanowisko cieszynianki wiosennej w Lesie Królewskim (Krzczonowski Park Krajobrazowy): rok 2007 (a) oraz rok 2016 (b), fot. Krzysztof Wojciechowski
Cieszynianka bynajmniej nie jest „poziomką”, choć w jej wyglądzie można dopatrywać się pewnego podobieństwa do kwiatów poziomki. Na pierwszy rzut oka w ogóle tego nie widać, ale jest to „kuzynka” marchwi, kopru, kminku oraz lubczyku. Wszystkie te rośliny należą do rodziny selerowatych (zwanych też baldaszkowatymi).
Cieszynianka wiosenna jest byliną, która dorasta do 20 cm wysokości. Inne oryginalne cechy tej rośliny to:
– kwiaty – zebrane w główkę o barwie jasnożółtej, którą otacza 5-6 zielonych „płatków” (jest to wyjątek w rodzinie baldaszkowatych, gdzie kwiaty są zasadniczo zebrane w tzw. koszyczki/baldachy);
– „płatki” – choć nadają one wygląd klasycznego kwiatu, to są podsadkami (czyli specyficznym rodzajem liści), z których wyrastają kwiatostany; pojawiają się one w kwietniu (czasami nawet w marcu) i mogą utrzymywać do końca maja;
– gatunek monotypowy – tzn. jedyny, który jest przedstawicielem wyższej jednostki taksonomicznej (w tym przypadku jest to jedyny przedstawiciel rodzaju cieszynianka);
– wyjątkowa rzadkość – cieszynianka wiosenna występuje jedynie w dwóch regionach Europy: pierwszy z nich obejmuje północno-wschodnie Włochy, Słowenię i Chorwację, natomiast drugi – okolice Cieszyna; izolowane stanowiska cieszynianki można spotkać na Wyżynie Małopolskiej oraz Wyżynie Lubelskiej – są one objęte ścisłą ochroną;
– nazwa – dawniej cieszyniankę nazywano Haketia, co było spolszczeniem łacińskiej nazwy Hacquetia epipacti; dopiero w 1924 roku prof. Kazimierz Simm zaproponował obecnie funkcjonującą nazwę Cieszynianka, ponieważ na naszych ziemiach najliczniej występuje w okolicach Cieszyna.
Rys. 2. Kwiat cieszynianki wiosennej, fot. Krzysztof Wojciechowski, 2007 r.
Legenda głosi, że roślina ta pojawiła się w okolicach Cieszyna w czasach wojny trzydziestoletniej. Podobno po raz pierwszy miała wyrosnąć na grobie szwedzkiego żołnierza, który kazał nań wysypać ziemię z rodzinnych stron, noszoną przezeń w woreczku na szyi. W niej to miały znajdować się nasiona cieszynianki. Jest to jednak z całą pewnością legenda – cieszynianka wiosenna o wiele wcześniej występowała w rejonie Karpat, natomiast na terytorium Szwecji w ogóle nie rośnie.
źródło: na podstawie tekstu „Cieszynianka wiosenna – botaniczna perełka Krzczonowskiego Parku Krajobrazowego”, opracowanie: Krzysztof Wojciechowski (Zespół Lubelskich Parków Krajobrazowych)