Palma wielkanocna lub zastępująca ją gałązka wierzbowa jest tradycyjnym symbolem Niedzieli Palmowej poprzedzającej Wielkanoc. Zwyczaj święcenia palm w Kościele na pamiątkę wjazdu Jezusa do Jerozolimy, znany jest w liturgii kościelnej od XV wieku.
Rys. 1. Tradycyjne krzczonowskie palmy, źródło: [3]
Tradycyjne palmy wielkanocne przygotowuje się z gałązek wierzby, która w symbolice Kościoła jest znakiem zmartwychwstania i nieśmiertelności duszy. Obok wierzby używano również gałązek malin i porzeczek. Ścinano je w Środę Popielcową i przechowywano w naczyniu z wodą, aby puściły pąki na Niedzielę Palmową. W trzpień palmy wplatano również bukszpan, barwinek, borówkę, cis, widłak. W Wielką Sobotę palmy były palone, a popiół z nich używano w następnym roku, kiedy w Środę Popielcową ksiądz posypywał popiołem głowy wiernych.
Rys. 2. Krzczonowskie palmy, reprezentacja z Krzczonowa Trzeciego – rok 2007, fot. Iwona Grzeszczyk
W zależności od regionu, palmy różnią się wyglądem i techniką wykonania. Po II wojnie światowej w całym kraju pojawiły się palmy wileńskie, wywodzące się z Wilna i jego okolic, a sprowadzone były do Polski przez repatriantów i rozpowszechniane przez Cepelię. Również na Lubelszczyźnie tradycyjne palmy zastąpione zostały przez palmy wzorowane na wileńskich. Wykonuje się je z suszonych i częściowo podbarwianych kwiatów, traw, mchu, układanych wokół łodyg trzciny w różne, często bardzo misterne wzory. Całość wiąże się nićmi. Czubek palmy stanowi wiecha z kwiatu trzciny, traw, gałązek wierzbowych. Do suszonych kwiatów dodaje się barwinek. Obserwuje się różnorodność wzorów i kolorystyki.
Rys. 3. Krzczonowskie palmy, reprezentacja z Nowin Żukowskich – rok 2010, fot. Iwona Grzeszczyk
Z palmami wielkanocnymi wiąże się wiele ludowych zwyczajów i wierzeń. Przypisywano im magiczną moc, którą potęgowało święcenie. Według dawnych wierzeń palma mogła służyć człowiekowi przez cały rok. Mówi się też, że wysokie palmy przynoszą ich twórcom długie i szczęśliwe życie. Po przyjściu z kościoła należało z palmą obejść budynki gospodarskie. Wierzono, że poświęcona palma chroni ludzi, zwierzęta, domy, pola przed czarami, ogniem i wszelkim złem. W Niedzielę Palmową, po poświęceniu palmy w kościele, należało zerwać z niej jedną „bazię” i połknąć, by zapobiec bólowi gardła i głowy, a sproszkowane „kotki” dodawane do naparów z ziół mają moc uzdrawiającą oraz przynoszą zbawienie.
Rys. 4. Krzczonowskie palmy – rok 2010; źródło: [2]
„Kotki” z poświęconej palmy zmieszane z ziarnem siewnym podłożone pod pierwszą zaoraną skibę zapewniają urodzaj. Krzyżyki z palmowych gałązek wykonywane w Wielki Piątek zatknięte w ziemię w rogach pól bronią pola przed gradobiciem i burzami. Poświęcone palmy wystawiane podczas burzy w oknie chronią dom przed piorunem. „Bicie” lub „uderzanie” domowników palmami miało zapewnić zdrowie, w myśl powiedzenia: ,,Palma bije, nie zabije, ale zdrowie da”. Poświęconą palmą należało pokropić rodzinę, co zabezpieczy ją przed chorobami i głodem.
„Zabiegom” tym poddawano również zwierzęta w gospodarstwie. Pogładzone nią krowy dobrze się chowały, a palma wniesiona do stodoły wypędzała wszelkie robactwo. Uderzanie palmą krowy po raz pierwszy wychodzące wiosną na pastwisko, aby dobrze się pasły i doiły i aby czarownice nie odbierały im mleka. Niegdyś wkładano je za święty obraz, aby strzegły domu od złego i użyczały mu błogosławieństwa bożego. Poświęcone palmy dziś przechowuje się z szacunkiem aż do następnej Wielkanocy.
Rys. 5. Wykonywanie trzpienia palmy, źródło: [4]
Ten piękny zwyczaj wicia palm pozostał do czasów współczesnych. Obecne palmy wzorowane są bardziej na palmach wileńskich, barwnych, ustrojonych suszonymi kwiatami i wstążkami, dawniejsze były o wiele skromniejsze, jedynie z bukszpanu, ziół, traw i bazi. Od wielu lat członkinie Kół Gospodyń Wiejskich przewodniczą w procesji w Niedziele Palmową w Krzczonowie z uwitymi dużymi palmami, których wielkość sięga nawet do 5 m.
Rys. 6. Wicie dużej, kilkumetrowej palmy krzczonowskiej, źródło: [4]
Przypisy:
[1] Oskar Kolberg, tekst: Obrzędy, zwyczaje ludowe związane z obchodami Świąt Wielkanocnych z regionu Lubelszczyzny
[2] https://www.facebook.com/Krzczonów-wieś-królewska-ocalić-od-zapomnienia
[3] http://www.lublin112.pl/
[4] lublin.gosc.pl/gal/spis/3028899.Krzczonowskie-palmy