Pisanki to najstarsza dziedzina sztuki ludowej Krzczonowa, mająca bogate tradycje i jest pielęgnowana po dziś dzień. W Krzczonowie pisanki robiono od niepamiętnych czasów. Sięgając do kart historii możemy zauważyć, że niegdyś jajko było traktowane jako symbol pomyślności, dostatku, wszechmocnego środka, odwracającego od od ludzkich domostw chorobę, zemstę i wszelakie niebezpieczeństwa [1].
Rys. 1. Pisanie pisanek metodą batikową, źródło: [2]
Tradycja przygotowywania pisanek na Wielkanoc zrodziła się z kultu jajka jako symbolu zamożności, sytości, odradzającej się co wiosnę młodości i zdrowia. Przechowywana od Wielkanocy do Zielonych Świątek pisanka chroniła dom od nieszczęść. Od XIX wieku zanika stopniowo magiczne znaczenie pisanek i stają się one formą prezentu, obdarowywano nimi dzieci, rodzice chrzestni dawali chrześniakom, gospodarze – gościom [1].
Rys. 2. Krzczonowskie pisanki – prace Haliny Grzesiak, fot. Iwona Grzeszczyk
W czasie Wielkanocy, gdy młodzież chodziła na „meus” – dziewczyny obdarzały kolorowymi jajkami chłopców. O powodzeniu kawalera świadczyła ilość podarowanych pisanek, np. jeśli dostał od jednej dziewczyny powyżej 60 pisanek to świadczyło to o jej płomienny uczuciu [1].
Rys. 3. Krzczonowskie pisanki – cd. prac Haliny Grzesiak, fot. Iwona Grzeszczyk
Pisanki w Krzczonowie robiono od dawna. Wzory nanoszono techniką batikową, polegającą na „pisaniu” na jajku roztopionym woskiem za pomocą „pisaka” (patyka z ostrą metalową końcówką – patrz. rys. 1) i barwiono w barwnikach naturalnych. Zielony otrzymywano z młodego żyta, brązowy – z łusek cebuli, czarny z kory dębu, żółty z kory jabłoni. Taki sposób barwienia jajek jest już rzadkością [1].
Rys. 4. Warsztat do barwienia pisanek, źródło: [2]
Kompozycja wzoru opiera się na podziale powierzchni jajka na połowy równoleżnikowe (linie poziome) lub południkowe (linie pionowe). Stosując większą ilość linii dochodzi do podziału na ósemki i ćwiartki. Często koncentracja elementów zdobniczych występują na skrzyżowaniu linii podziałowych [1].
Rys. 5. Jajka przygotowane do barwienia, wykonanie: Bogumiła Wójcik źródło: [2]
O pięknie zdobnictwa krzczonowskich pisanek pisał Józef Małek: „Wiatraczki, krzyżaczki, jodełki zielone, paseczki, krateczki – jajeczko kraszone„. Do wiatraczków i krzyżaczków dodawano kratki, kropki, kwiatki i inne zawijasy, każde pokolenie wnosiło jakieś nowe elementy zdobnicze, ale zawsze było wierne tradycji [1].
Rys. 6. Najbardziej charakterystyczne wzory na pisankach krzczonowskich – motywy występujące na przecięciach linii na pisankach Zofii Sałek
Pisanki krzczonowskie znane są w kraju i za granicą. Znajdują się w wielu muzeach etnograficznych i w wielu domach. Już w 1956 r. na zlecenie Instytutu Wzornictwa Przemysłowego w Warszawie przeprowadzono w Krzczonowie kurs pisankarski. Pieczę nad tym kursem sprawowała Józefa Suchtówna, która do udziału zaprosiła Antoninę Kochaniec, Julię Orzeł i Zofię Danielak. W 1957 r. ich prace zostały przedstawione na wystawie w Szwajcarii i dostały wyróżnienie [1].
Rys. 7. Antonina Kochaniec – 1958 r., źródło: [1]
Rys. 8. Krzczonowskie pisanki – prace Antoniny Kochaniec, fot. Iwona Grzeszczyk
Najstarszą pisankarką w Krzczonowie była Antonina Kochaniec, po niej umiejętność tą odziedziczyła wnuczka Helena Kruk. Do nestorek pisankarstwa zaliczane są również: Zofia Sałek z Żukowa, Julia Orzeł i Zofia Danielak z Krzczonowa oraz Stefania Cioczek z Wójtostwa. Obecnie tradycję pisania podtrzymuje także Zofia Dadej ze Skałki; Helena Kruk z Krzczonowa; Bogumiła Wójcik, Małgorzata Gut-Gustaw, Hanna Dziadosz, Halina Grzesiak, Zofia Gut i Zofia Kośka z Olszanki.
Rys. 9. Krzczonowskie pisanki – prace Bogumiły Wójcik, fot. Iwona Grzeszczyk
Rys. 10. Krzczonowskie pisanki – prace Małgorzaty Gut-Gustaw, fot. Iwona Grzeszczyk
Rys. 11. Krzczonowskie pisanki – prace Renaty Sadurskiej, fot. Iwona Grzeszczyk
Rys. 12. Krzczonowskie pisanki – prace Stefanii Cioczek, fot. Iwona Grzeszczyk
Rys. 13. Krzczonowskie pisanki – prace Zofii Dadej, fot. Iwona Grzeszczyk
Wyżej wspomniane panie tworzą pisanki metodą batikową. Natomiast Marianna Świerzawska z Żukowa Drugiego tworzy pisanki metodą wyskrobywania na wcześniej ubarwionym jajku – w ten sposób powstają kraszanki wielkanocne [1].
Rys. 14. Wykonywanie kraszanki wielkanocnej, źródło: [2]
Tradycyjnie już od wielu lat Regionalny Ośrodek Kultury i Sportu prowadzi zajęcia „pisania” pisanek od kierunkiem Bogumiły Wójcik. Corocznie na Jarmarku Sztuki Ludowej podsumowywany jest konkurs na Pisankę Wielkanocną. Nadzór merytoryczny nad konkursem pełni Stowarzyszenie Twórców Ludowych w Lublinie [1].
Przypisy:
[1] Krzczonowski Gościniec, Nr 1/2006 r., str. 21-22
[2] http://www.lublin112.pl/skansenie-trwa-lubelski-festiwal-wielkanocny-zdjecia